Røða hjá Elsebeth  til Løgtingsfíggjarlóg 

Sveinastykkið hjá teimum reyðu, síggja vit í dag, nú teirra fíggjarlóg er  til viðgerðar. Tað vit síggja í fíggjarlógaruppskotinum, er ikki júst tað, sum henda samgongan fór til val uppá.  Her er langt frá orðum til gerðir.  Tað sum bleiv lovað  áðrenn valið,  bleiv ikki  gjørt eftir valið. 

Hvat bleiv av styttri arbeiðsviku? Skattalættanum til miðal og láglønt? Hvat bleiv av  yvirskotinum á fíggjarlógini?  Og hvar bleiv  fíggjarliga regluverkið av?   osv osv

Tað er nærliggjandi, at spyrja: Fer søgan hjá reyðu samgonguni veruliga at endurtaka seg?   Vit minnast øll tíðarskeiðið  2015-2019.

Undan valinum í 2015 lovaðu hesi,  at nú skuldi ríkidømið  koma út í hvønn krók í Føroyum. Veljarin trúði teimum, eisini ta ferðina,   og setti sítt álit á hesi orðini áðrenn valið.    Men, hvat hendi eftir valið? Ríkidømið fór ikki út í hvønn krók, og tað so slettis ikki.  Hinvegin  bleiv føroya fólk  knokkroytt í avgjøldum. Tað floymdi ein  avgjaldsøði yvir alt landið, sum føroyingar ongantíð hava sæð makan til. Ongin slapp undan. Heldur ikki Palliba og Marsanna.  Skatta- og avgjaldsøðin rakk út í hvønn krók. 

Javnaðarflokkurin, Tjóðveldi og Framsókn hækkaði avgjald uppá bensin og diesel, vegskatturin hækkaði, heilsutrygdargjaldi hækkaði, inngjald í samhaldsfasta hækkaði. Ja, sjálvt tinglýsingargjaldi bleiv tað dupulta. Ikki eingongd tey,  sum vildu seta føtur undir egið borð, sloppi undan hesari avgjaldsøði. 

Nú sita hesir somu flokkarnir  aftur við valdið. Eg spyrji,  og vænti at føroya fólk eisini spyr,  hvar blivu vallyftini av?  

Hvat við lønarlyftinum til tey, sum arbeiða í umsorgarøkinum? Heldur samgongan veruliga, at  hon kann breggja sær av, at tað lyfti er hildið?  

Samgongan lovaði, at tey, sum arbeiddi innan umsorgarøkið, skuldu fáa lønarlyft. Tá bleiv onki sagt um, at sjúkrarøktarfrøðingar skuldi leypast um í lønarlyftinum.  Í dag kunnu vit bara staðfesta, at sjúkrarøktarfrøðingarnir eru lopnir um.  Tey við tí longstu útbúgvingini og størstu ábyrgdini á umsorganarøkinum eru lopin um!

Hvat síggja vit í dag, jú sjúkrarøktarfrøðingarnir eru farnir í verkfall og  stórt sæð alt heilsuverkið liggur lamið.  Sjúkrarøktarfrøðingarnar finna seg ikki  í hesum mismuninum, sum samgongan fremur móti teimum,   at tey nú verða lopin um í lønarlyftinum.  Álvaratos, arbeiða sjúkrarøktarfrøðingar nú ikki innan umsorgarøki.  Enn einaferð: Tey stýrandi eru  vald til at gera Føroyar til eitt betri land, og ikki gera mismun á  umsorgarøkinum og á arbeiðsfólki. Var tað ikki júst eitt av herrópunum hjá javnaðarflokkinum, at tað sum vit siga áðrenn valið, tað siga vit eisini eftir valið ? 

..............

Nógvar sparingar eru gjørdar, sum koma  at ávirkað nógv fólk. Ja, sparingar eru gjørdar  her og har og allastaðni.  Hóast hetta,  so hongur fíggjarlógin  ikki saman. Fíggjarlógin hevur  eitt undirskot, sum allarhelst fer at standa við og versna um  vit ikki fáa fleiri samfelagsinntøkur, also nýggjan kapital inn í landið. Køkan skal gerast størri.

...............

Áhugaverdi spurningurin er, hvussu kunnu vit bæði  halda fram við okkara  vælferðarsamfelag, sum er  bygt upp í gjøgnum nógv nógv ár og samstundis  hava  yvirskot á fíggjarlógini?

Vinnan skal  aftur fáa tryggar  karmar   at virka undir.  Her hugsi eg sjálvandi, fyrst og fremst um okkara høvuðsvinnur,  fiski   og alvinnuna, sum eru grundsúlurnar undir okkara vælferðarsamfelag.

Hetta, at okkara høvuðsvinnur  hava ótryggar karmar at virka undir, og ikki veit framtíðarætlanir hjá samgonguni, gongur snøkt sagt ikki. At landið leggur ovurhonds høg avgjøld á vinnuna, sum vinnan ikki klárar at krepera, gongur heldur ikki. Úrslitið av hesum síggja vit longu.  Partar av vinnuni eru  rýmdir av landinum til onnur lond at gera íløgur. Lond,  sum eru meira  attraktiv  fyri vinnuna og sum  hava ein meir positivan hugburð til vinnuna. 

At umleið 400 arbeiðspláss hjá Bakkafrost eru  í vanda, gongur heldur ikki. Tú kanst ikki spæla við lagnuna hjá fólki.  Minst til,  her tosa vit um livibreyðið hjá 400 familjum. 

Havnastongsulin?, ja,  hann hevur longu kostað okkum stórar upphæddir kring alt landið. Eysturoyggin og Norðoyggjar hava serliga  merkt mest sviðan av hesum, í fyrsta umfari.  

Tá vit koma til Barentshavið, so má tað ikki henda, at  samgongan forkemur føroysku kvotunum í Barentshavinum. Tað fer at hava ógvusligar rembingar  í øllum samfelagnum. Helst fleiri enn 300 familjur verða raktar.  Familjur missa sítt fíggjarliga tilverugrundarlag , og landskassin missir 100 tals milliónir. Harafturat koma allar tær ovurhonds upphæddirnar í avleiddum vinnum kring landið.  Eg vóni,  at samgongan skjótast skilir álvarsemi í førda politikkinum, áðrenn ov seint er. 

..........

Hugsi mangan um hetta, at vit politikarar, eiga at gera alt tað, sum liggur í okkara magt, at okkara vinnur skulu trívast og mennast.  Umframt fornemmu uppgávuna,  at vera framsíggin,  og duga at taka av teimum møguleikum, sum vísa seg.  Og gera tað við viti og skili.

Í løtuni, hava vit ein møguleika, sum vit eiga og skulu gagnnýta. Vit hava so mangan tosað um, at vit mugu hava fleiri  bein at standa á.  

Tað kann verða svikaligt bara at dúva uppá ali og fiskivinnuna. Og  spurningurin er eisini, hvussu nógv kann henda vinnan veksa afturat tí,  sum longu er í dag, tá mann, hvørki hevur fingið avtalu við ES og annars kappa heysin av víðari virking av laksavørum hjá Bakkafrost.

Vit vita øll, at samfelagsinntøkurnar noyðast at blíva størri,  ella veksa. Og neyðugt er, at  framleiða  meira, um vit ætla at halda fram við tí vælferð og vælferðarsamfelag, vit hava í dag.

So er brennandi spurningurin, er  annað bein at hóma nakrastaðni?

Vænti, at størsta succesbeini ella vinnumøguleikarnir nakrantíð verður ein komandi  Gass og oljuvinna í føroyskum øki . Vit vita, at beint hinumegin føroyska  markið, eru stórar mongdir av gassi og olju at finna. Og sjálvandi er olja okkara megin eisini.

Nú hoyrist eisini at Bretar hava funnið eina risastóra olju og gasskeldu  bert 5 fjórðingar sunnanfyri Føroyska markið. Ímyndið tykkum, tað er  áleið sum frá flogvøllinum til Gásadals.  So Harra formaður:  Lat okkum koma ígongd við olju og – gassleiting,  og tað hevur skund.  

Stjórnin við forsætisráðharranum Rishi Sunak á odda ynskir, at Bretland skal gerast  óheft av orkuinnflutningi úr øðrum londum og serstakliga frá einaræðislondum sum Russlandi. 

Hugsi tykkum til, her  tosa vit um bretskar mynduleikar, sum hava givið endaligt loyvi til útbygging av risastórum olju – og gasskeldum. Bretland, ið sigur seg ganga á odda í grøna orkuskiftinum. Bretar hava sæð álvaran  í, at lata standa til og bara hyggja at. 

Felagið aftanfyri Rosebank , vísir á, at við avgerðini at elektrifisera framleiðsuna við tí nýggjastu tøknini, verður Rosebank ein fyrimynd fyri onnur, sum í dag framleiða olju og gass. Verkætlanin miðjar móti at minka heilt munandi um útlátið soleiðis, at Rosebank í heimshøpi fer at verða ein fyrsta floks kolvetnis orkuleið.

So harra formaður: Vit kunnu ikki bara standa og hyggja at, meðan londini beint hinumegin markið ríka seg upp í samband við gass og oljuleiting. Og skal skunda mær at siga, at vit, sum so gjarna vilja verða so grøn sum yvirhøvur møguligt, at teir   framleiða við grønari orku. So her er heldur ongin forðing í so máta. Vit eiga  at koma í gongd til frama fyri okkara samfelag.

..............

Um eg skal hugleiða eitt sindir um  tá oljuvinnan er farin í gongd, so  síggi eg fyri mær, at Suðuroyggin  mest nátúrliga, verður  tann  nýggi depilin, bæði við frálandavinnu og flúgving. Ein oljumiðstøð  fyri Føroya Land.

Klaksvíkin er og eigur halda fram at vera  fiskivinnuhøvuðsstaður. Her vil eg  heita  á tykkum reyðu um at lata  norðoyingar og øll  vinnulívsfólk fáa frið til at styrkja og menna seg. 

Eysturoyggin  er størsta umskipingarhavn í Føroyum. Tað eru ikki nógvar vikur síðani, at russarar lógu har på rad og række. Men hesum hava   partafólk hjá borgmeistaranum í Runarvíkar kommunu forkomið við havnastongslinum. Men við stóra møguleikanum við olju og gassleiting, fer Eysturoyggjin aftur at fáa lív í havnirnar. Vænti at oljuhavnin á Skálafjørðinum  eisini fer at bjóða seg fram. Men men, fyri at hetta skal eydnast, so krevjast  virkisfúsir  politikarar við dirvi og ágrýtni til at koma í gongd.   

Vit skulu eisini minnast til, at tá farið verður undir gass og oljuleiting, at tað longu frá fyrsta degi av, eru  stórar inntøkur at  heinta í samband við royndarboringar.

Tá gass og olja er funnin í føroyska sjóøkinum,  tosa vit  um   ovurhondsstórar upphæddir,  sum landið fer at fáa.  Ríkidømi, sum vit ongantíð hava upplivað fyrr. Sjálvt reyða samgonga fer at  fáa yvirskot á fíggjarlógini, uttan at  knokkroyta Palliba og Marsannu og vinnuna.  Tá verður ikki neyðugt at  spinka og spara hjá teimum, sum hava serligan tørv ella avbjóðingar og sum búgva á stovnum ella ganga á miðnám. 

Fólkapensjónistarnir kunnu arbeiða tað tey vilja , uttan at verða mótroknaðir. Óaktuelt  yvirhøvur at tosa um mótrokning. Vit fara at hava eitt frælst, sjálvstøðugt og ikki minst ríkt samfelag, sum onnur bara kunnu droyma um.

Suðuroyartunnilin verður bara gjørdur uttan drál og uttan symbolskar  upphæddir á í fíggjarlógini. Hann verður bara gjørdur. 

..............

Brúki nú vit og skil til frama fyri okkara fólk, sum hava sett sítt álit á okkum um eitt betri samfelag. Sigi takk fyri tað tilfeingi vit hava fingið og brúkið tað skilagott,  heldur enn at ignorerað tað. Ongin kann skatta seg til framburð.  

Lati oljuvinnuna gjalda  fyri okkara fullveldi, frælsi, grøna orkuskifti  og  okkara framhaldandi vælferðarsamfelag.

Elsebeth Mercedis Gunnleygdóttir