Hvussu skapa vit eitt ítróttarumhvørvi við dygdargóðari talentmenning

Grein ið stóð í 07 Vestur blaðnum:???Ofta verður tosað um at tað er ótrúligt at nøkurfeløg ár eftir ár megna at menna úrvalsítróttarfólk, meðan onnur líknandi feløgikki megna hetta. Tað er eyðsýnt at arvalig gen og miðvís venjing hava nakað atsiga. Men hóast fleiri feløg hava vælútbúnar og motiveraðar venjarar og góðarhentleikar, so er veruleikin tann, at nøkur feløg megna betri enn onnur feløg atgangnýta teirra tilfeingið???

Í hesi grein fari egat greiða frá hvat eyðkennir tey ítróttarumhvørvi, ið hava góð úrslit í atmenna ung ítróttarfólk. Eitt ítróttarumhvørvi er alt tað sum er rundan um tanneinstaka leikaran: liðið, felagið og skipanir rundan um felagði (t.d. familja,vinir, skúli, arbeiði, og sersamband). Eisini fari eg at greina hvussufelagsskapir, ítróttarfeløg og venjarar kunnu skapa karmar um eitt ítróttarumhvørvi,ið viðvirkar til at menna fleiri ungar leikarar og harvið gagnnýta teir stórueginleikar, ið ofta eru til staðar.

Í summar fekk eg kandidatprógví ítróttarsálarfrøði á viðurkenda Thessaly universitetinum í Grikkalandi. Meðaneg var lesandi, var eg so heppin at sleppa í starvsvenjing hjá Team Danmark.Har var eg við til tað arbeiði, ið varð gjørt fyri at fyrireika donsk ítróttarfólktil OL, í Rio í summar, á best møguligan hátt. Í Team Danmark fekk egmøguleikan at samstarva við og læra av fýra av teimum dugnaligastu danskarunum íítróttarsálarfrøði. Nú havi eg eitt parttíðarstarv hjá fótbóltsfelagnum AGF íAarhus, har eg arbeiði við at menna ungar leikarar  og at fyrireika teir til eitt møguligt skiftitil Superligafótbólt. Tískil meti eg meg hava praktiska og ástøðiliga vitan tilat skriva hesa grein.

Tað er ein sannroynd,at størri og størri dentur verður lagdur á tann sálarliga partin av ítrótti ínorðurlondum. Hetta havi eg eisini upplivað í Føroyum. Fleiri og fleiri feløgog einstaklingar vísa áhuga í at fáa eitt ítróttarsálarfrøðiligt íkast, fyri atmennast og harvið økja um møguleikan at avrika á høgum støði. Tískil vóni eg athenda grein kann viðvirka til at skapa íblástur til at skapa ítróttarumhvørvivið dygdargóðari talentmenning.

Hvat er talent?

Oftað verður tosað umat ein leikari er eitt satt ???talent??? ella hevur ???talent???. Men hvat merkir orðiðtalent? Og er tað yvirhøvur møguligt at staðfesta at viðkomandi er ella hevurtalent?

Ein leikari í t.d.fótbólti kann vera sera dugnaligur sum ungur, og tá verður oftað sagt atviðkomandi heilt vist fer at ???sláa ígjøgnum??? til vaksnamannafótbólt. Hetta ertó ikki altíð so. Samstundis finnast leikarar, ið fá ella eingin roknar viðfara at koma langt á teirra yrkisleið, men sum allíkavæl mennast so nógv, atteir seinni gerast eitt stolt dømi hjá tí felagnum, ið hevur uppalt teir.

Ein orsøk til atnakrir leikarar standa seg væl á ungum árum, eru teir eginleikar, ið teir arvafrá teirra foreldrum. Eitt nú hava kroppsbygnaður, hædd og styrki nógv at sigaá ungum árum. Hesin munur verður tó útjavnaður við tíðini. Sostatt er tannmunurin, sum fyrr var avgerandi (t.d. hædd ella styrki) burtur, tá iðleikararnir eru blivnir eldri.

Sálarligir eginleikarkunnu vera ein onnur orsøk til at ávísir leikarar avrika á hægri støði sumungir. Sjálvsálit og ágrýtni at vinna hava millum annað nógv at siga fyri teirraavrik. Hesir eginleikar kunnu tó mennast. Tískil er tað torført at spáa um hvørjirleikarar við tíðini fara at mennast mest.

Talentmenning har dentur verður lagdur á atmenna tann einstaka leikaran

Tó, at tað er torførtat spáa um framtíðina, tá ið tosað verður um leikaramenning, so verður denturofta lagdur á at brúka tíð og orku uppá at menna leikarar, ið síggja út til athava eitt sokallað ???talent???. Í eini slíkari tilgongd snýr tað seg um at hesirleikarar fáa so nógvar tímar sum møguligt av miðvísari og dygdargóðari venjing,har ið dentur verður lagdur á at teir ogna sær serkunnleika í eini ávísariítrótt ella á einum ávísum plássi á vøllinum á sera ungum árum.

Fyrimunurin við at veljaeina tílíka tilgongd er, at tann einstaki venjarin hevur møguleika at brúkameira tíð og orku uppá tann útvalda bólkin heldur enn heildina. Tá ið ein tíðer gingin sær venjarin at hann hevur valt rætt, av tí at teir útvalduleikararnir hava ment seg meira enn teir leikarar, ið ikki blivu útvaldir. Menhvør veit um júst hesir leikarar hava ment seg mest av tí at teir hava størsteginleikar at mennast, ella av tí at teir hava fingið fleiri tímar av miðvísariog dygdargóðari venjing samanborið við teir leikarar, ið ikki blivu útvaldir?

Ein tílík tilgongdhevur tó eisini sínar vansar. Fyri tað fyrsta missa vit møguleikan at mennateir leikarar, sum í framtíðini annars høvdu haft møguleika at víst sínardygdir. Og av tí at Føroyar hava eina avmarkaða nøgd av leikarum at veljaímillum, kann tað gerast ein sera ???dýr??? loysn at satsa uppá nakrar leikarargrundað á hvussu væl teir avrika í dag.

Eitt nú vísur nýggj donskgransking, at tey ítróttarfólk, ið eru lutfallsliga eldri, tá ið tey byrja atøkja mongdina av miðvísari venijng, fáa færri skaðar, hava størri motivasjón,og náa longri á teirra yrkisleið, samanborið við tey ítróttarfólk, ið álutfallsliga yngri árum byrja at økja um mongdina av miðvísari venjing í einiávísari ítrótt.

Ein annar vansi ertann, at teir leikarar, ið vera útvaldir, til tíðir uppliva at bæði foreldur ogvenjarar hava sera stórar vónir um at hesir leikarar fara at ???sláa ígjøgnum???.Stórar vónir frá foreldrum og venjarum eru ofta við til at økja trýstið hjá tíeinstaka leikaranum. Tískil eru hesir leikarar í vanda fyri at uppliva ein óttafyri ikki at liva upp til hesar vónir hjá øðrum. Hetta kann føra við sær minnigleði við at í﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽eði við attrgarlegu) og skin.íðka, eins og tað kann hava negativa ávirkan á avrik.

Samanumtikið kannsigast at tað er sera torført at spáa um framtíðina, tá ið tosað verður umtalentmenning. Av hesi orsøk er gransking í ítróttarsálarfrøði byrjað at flytafokus frá hvørjar dygdir eyðkenna teir leikarar, ið ofta koma langt í einiávísari ítrótt, til at kanna hvørji sereyðkenni gera seg galdandi í einumítróttarumhvørvi, ið lutfallsliga ofta eydnast at menna úrvalsítróttarfólk.

Talentmenning har dentur verður lagdur áítróttarumhvørvi

Kristoffer Henriksen,ið bæði starvast hjá Team Danmark og granskar í ítróttarsálarfrøði, hevur gjørteina kanning við tí fyri eyga, at finna tey sereyðkenni, ið eru galdandi fyriítróttarumhvørvi, ið ár eftir ár megna at menna úrvalsítróttarfólk. Eitt núvitjaði hann eitt norskt kajakfelag, har 16 av 40 kajakrógvarum hava umboðaðtað norska landsliðið í kajak! Í slíkum feløgum, sum megna at menna ein serastóran part av úrvalsítróttarfólki, eru nøkur sereyðkenni ið stinga fram. Taðer við støði í hesi kanning at eg fari at greina hvørji eyðkennir gera seggaldandi fyri dygdargóð ítróttarumhvørvi.

Eitt ítróttarumhvørviumfevnir heildina, ið leikarin er partur av: liðið, felagið og skipanir rundanum felagði (t.d. familja, vinir, arbeiði, skúli og sersamband). Tað hevur serastóran týdning at teir ymisku partarnir í hesi heild megna at arbeiða saman,soleiðis at tann einstaki leikarin fær eina kenslu av, at tey sum eru rundan umhann hava somu áhugamál. Um t.d. foreldrini siga eitt (???tað er týdningarmikiðat vinna???) og venjarin eitt annað (???tað er ikki so týdningarmikið at vinna, mentað er meira týdningarmikið at mennast???), so kann leikarin fáa eina kenslu av ráðaloysi.Leikarin kann eisini gerast ráðaleysur, um felagið ynskir eitt (t.d.venjingarlegu) og skúlin eitt annað (t.d. onga fráveru). Tískil hevur taðalstóran týdning at hesir partar rundan um leikaran megna at arbeiða saman, umvit ynskja at skapa eitt umhvørvi við dygdargóðari talentmenning.

Við støði í kanninginihjá Kristoffer Henriksen, havi eg valtat varpa ljós á tey sereyðkenni, ið eg meti hava stóran týdning fyri føroyskatalentmenning:

1.     At plásser fyri øllum og at dentur verður lagdur á trivna og persónliga menning

2.     At býtavitan

3.     At skapalangtíðar menning heldur enn fyribils úrslit

4.     At veratilvitaður um hvørja mentan felagið byggir menning av leikarum á

At pláss er fyri øllum og at dentur verðurlagdur á trivna og persónliga menning

Fyri tað fyrsta vístikanningin hjá Kristoffer Henriksen, at tá ið skipað verður fyri venjing fyribørnum og ungum, so er tað umráðandi at dentur verður lagdur á at venjingin erfyri øll, óansæð førleikastøði. Somuleiðis er tað týdningarmikið, at dentur verðurlagdur á at venja grundleggjandi førleikar, sum í fótbólti t.d. kunnu vera atrenna, hoppa, sparka, skjóta og reka við bóltinum. Tað mótsætta av hesum er atbýta leikarar upp í bólkar eftir førleika, og síðan skipa fyri miðvísarivenjing við tí í huga at menna ávísar førleikar til ávís pláss á vøllinum.

Eisini vísur tað seg atítróttarfólk sum koma longst, á ungum árum ofta íðka aðrar ítróttargreinar sumlið í teirra venjing. Umframt at tað er stuttligt at royna aðrarítróttargreinar, kann ein størri breidd av kroppsligum førleikum vera einstórur fyrimunur og viðvirka til enn betri avrik.

Harumframt vístikanningin hjá Kristoffer Henriksen, at teir íðkarar, ið ofta koma langt, hava atgongdtil møguligar hentleikar hjá felagnum áðrenn og eftir venjing. Hetta gevur møguleikaat nýta ítróttina til spæl og til at venja eyka, um ein hevur áhuga í tí. 

At býta vitan

Eitt annað sereyðkennií einum ítróttarumhvørvi við dygdargóðari talentmenning, er eginleikin ogáhugin at býta vitan millum teir persónar, ið eru partur av umhvørvinum. Tildømis kunnu venjarar í øllum felagnum býta vitan sínámillum, heldur enn bert atbýta vitan og royndir við hjálparvenjarar á sama liði. Við at gerast tilvitaðurum og vera opin fyri at býta vitan við aðrar venjarar í felagnum (t.d. millum1.lið og dreingir U18), økist møguleikin at læra av tí vitan og teimum royndum,ið aðrir venjarar hava. Harafturat fáa allir partar eina felags fatan av einifelags mannagongd.

Eisini vísuráðurnevnda kanning, at tá ið ungir leikarar hava møguleika at venja saman viðsínum fyrimyndum, so førir tað til størri menning. Sokallað meistaralæra. Hettahevur við sær at tann ungi leikarin hevur møguleika at læra tekniskar førleikarfrá tí eldra leikaranum. Eisini gevur tað møguleika at síggja og uppliva hvønnhugburð tann eldri leikarin hevur fyri støðugt at mennast og tískil avrika á einumhøgum støði. Tankin um at fara í meistaralæru hjá einum ella fleiri av sínumfyrimyndum er grundaður á at tann eldri leikarin hevur verið ígjøgnum taðmenning, sum tann ungi leikarin ynskir. Tískil snýr tað seg um at gagnnýta tavitan og tær royndir, sum tann eldri leikarin hevur, fyri at økja um møguleikanat mennast mest møguligt.

At skapa langtíðar menning heldur enn fyribilsúrslit

Tað er eyðsýnt atítróttur snýr seg um at vinna. Men um vit ynskja at menna ítróttarfólk, sohevur tað avgerandi týdning, at størri dentur verður lagdur á menning heldurenn úrslit á ungum árum. Hetta er ofta ein tilgongd, ið ítróttarfeløg siga seghava. Men tað er ikki altíð at tað er samanhangur millum tað ið vit siga at vitynskja at gera, og tað ið vit gera.

Hetta er ikki bert eintvístøða fyri tað einstaka felagið. Allir venjarar noyðast eisini at veratilvitaðir um, og at taka støðu til: Hvat er mítt mál sum venjari? Ynski eg atmítt lið (t.d. dreingir U14) skal vinna flest møguligar dystir, ella ynski egat menna flest leikarar, fyri at geva teimum møguleika at íðka úrvalsítrótt, táið teir vera vaksnir? Í praksis merkir hetta at venjarar mugu taka støðu til ummálið er at vinna fyri ein og hvønn prís, ella um málið er menning.

Tað er sjálvandi týdningarmikiðat hava í huga at ungir leikarar læra at kappast og at stríðast fyri at vinna.Tó má úrslitið ikki avgera um teir hava spælt ein góðan dyst ella ei.

Um vit ynskja eitt ítróttarumhvørvi,ið viðvirkar til at menna úrvalsítróttarfólk, hevur tað avgerandi týdning atstørri dentur verður lagdur á langtíðar menning heldur enn fyribils úrslit.

At vera tilvitaður um hvørja mentan felagiðbyggir menning av leikarum á

Tað seinasta evnið íkanningini hjá Kristoffer Henriksen snýr seg um hvørja mentan ein byggir sínaleikaramenning á. Fyri at skapa treytir har vit í felag samstarva um at mennatað leikarartilfeingið, ið er til staðar, krevst at vit byggja okkara tilgongdtil talentmenning á eina felags mentan.

Tá ið tað snýr seg umat skapa eina mentan har øll arbeiða við tí fyri eyga at menna tann ungaleikaran, eru tað serliga trý stig, ið eru týdningarmikil:

1.     Tilvitanum hvørja mentan vit ynskja, har vit eisini tryggja at allir partar góðtaka atstríðast fyri at menna júst hesa mentan

2.     Týðiligt samskiftihar vit greiða frá hvat okkara mentan skal snúgva seg um

3.     Tryggjaat okkara atburður er í tráð við okkara mentan

Tað finnast ymiskaravbjóðingar í at broyta eina mentan, ið er sum hon ???altíð hevur verið???.

Í eini roynd at byggjaeina ávísa mentan eru tað fleiri feløg, ið velja nøkur virðir sum yvirskrift.Lyklaorð sum dirvi, ábyrgd, samanhald ogvirðing vera javnan nýtt sum virðir,ið skulu definera eina mentan. Spurningurin er um allir  partar (leiðarar, foreldur, venjarar, leikararog onnur) vita, hvat hesi orð í veruleikanum merkja, og hvussu vit skulu beraokkum at, um vit ynskja at okkara arburður skal vera í tráð við okkara virðir?Mítt svar er nei. Og tískil endar tað ofta við at hesi virðir bert eru orð.

Eisini er ein vanlig avbjóðingat tað ikki altíð er samanhangur millum tað vit siga at vit gera, og tað vitgera. Og um vit ikki ???halda orð??? og gera tað vit siga at vit vilja gera, so fáaokkara útsagnir minni og minni týdning.

Eitt nú hava fleirivenjarar ein hugburð til hvussu leikarar mennast mest og harvið hava størstmøguleika at skapa eina yrkisleið í t.d. fótbólti. Her hoyri eg ofta venjararnevna at teir sakna at leikarar vísa ágrýtni og venja sjálvir fyri at mennast.Teir sakna at leikarin tekur ábyrgd fyri egnari menning. Hetta kann t.d. snúgvaseg um at menna teknik, skjótleika ella úthaldni. Tvs. at venjarar hava einboðskap um at teir ynskja at eggja leikarum til at venja ella renna eykað.Hóast hesar útsagnir, so hendur ofta tað mótsætta. T.d. nýta fleiri venjararrevsing til at motivera ungar leikarar at stríðast: ???tapararnir gera 20armboyggingar??? ella ???teir sum tapa skulu renna ein eyka túr???. Hóast at tað ikkier vist at hesar útsagnir eru tilvitaðar, so bera tær ein boðskap, ið sigurleikarunum at eykavenjing er fyri taparar. Sostatt er hetta eitt veruleikakentdømi uppá at tað ofta er munur millum tað vit ynskja, tað vit siga, og tað vitgera. Um vit veruliga ynskja at skapa eina mentan, har vit eggja leikarum atvenja eyka, og at eykavenjing er fyri vinnarar, so kundi tað verið áhugavert atsagt tað øvuta: ???vinnararnir gera 20 armboygginar, og harvið mennast enn meira,meðan teir sum tapa bert skulu hyggja at???. Royn tað, og sig mær frá hvussu taðgekk. Møguliga skapar hetta mótstøðu at byrja við. Tó kann hetta vera ein royndat broyta hugburð viðvíkjandi eyka venjing, og sostatt ein liður í at mennaeina mentan har eyka venjing er fyri vinnarar. Og er tað ikki í veruleikanumtað ið vit ynskja?

Um vit ynskja at skapaeina mentan, har ungir leikarar hava møguleika at læra av eldri leikarum, sofinnast ymiskir møguleikar at gera hetta til veruleika. Tó hevur tað avgeranditýdning at tað er samanhangur millum tað sum vit siga, og tað sum vit gera. Einmøguleiki er at syrgja fyri at leikarar frá dreingir U18 skifivís fáa møguleikaat venja við 1. liði, og at leikarar frá 1. liði skiftivís venja við dreingirU18. Á tann hátt kunnu teir yngru leikararnir fáa leiðbeining frá meira royndumleikarum, eins og teir eldru leikararnir fáa avbjóðingar í at læra frá sær, ogtískil eisini gerast meira tilvitaðir um egnar førleikar. Slíkur atburður kann sostattviðvirka til at menna bæði teir yngru og teir eldru leikararnar á liðnum, einsog gáttin frá ungdómsfótbólti til vaksnamannafótbólt ikki gerst eins høg.Harumframt er tílíkur atburður eisini við til at styrkja mentanina í felagnum.Tá ið teir yngru leikararnir gerast eldri, verður tað natúrligt at luttaka ívenjingum saman við yngri leikarum.

Samanumtikið kunnu vitfáa meira burturúr okkara talentmenning, við at leggja størri dent á at mennatað umhvørvið, ið er rundanum tann einstaka leikaran, heldur enn at stríðastfyri at menna einstakar útvaldar leikarar, sum á ungum árum vísa tekin uppádygdargóðar eginleikar.

Sostatt ræður tað sumfelag um at gerast tilvitað. Tilvitað um ein ynskir at stríðast fyri góðumúrslitum her og nú, ella um ein ynskir langtíðar menning. Og tilvitað um hvørjamentan ein ynskir at byggja sítt grundarlag á, og á tann hátt vera eitt ennsterkari felag á tí føroyska ítróttarkortinum.