Formansrøða hjá Kára P. Højgaard

Formansrøðan, sum Kári P- Højgaard helt á landsfundiSjálvstýrisfloksins í Spaniastovu í Klaksvík í dag.

Formansrøðan 2013

Gott sjálvstýrisfólk,

Hugaligt, at Sjálvstýrisflokkurin í árkann halda landsfundin her í fiskivinnuhøvuðstaðnum Klaksvík, nú tveirsjálvstýrismenn eru við til at mynda leiðsluna í býráðnum, har annar erborgarstjóri. Tit hava hetta farna árið havt viðrák, og regluliga eru positivarfráboðanir komnar um virksemi í og út frá býnum, bæði á vinnuøkinum ogmentanarliga partinum.

Ivasemið var stórt, tá støða skulditakast til, um Sjálvstýrisflokkurin skuldi gerast partur av ABDH samgonguni.Politikkur er at hava ávirkan, og skal ein hava ávirkan er stundum neyðugt atsvølgja kamelar fyri at fáa kabalina at ganga upp, tá sjónarmiðini hjá 4ymiskum flokkum skulu samansjóðast í eina felags kós.

Nógv viðurskifti eru broytt, síðan vitseinast høvdu landsfund, tí vit ikki longur eru partur av samgonguni. Orsøkinakenna øll, tí tíðindi um Eysturoyartunnilin hava dagliga fylt fjølmiðlarnarseinasta hálva árið. Fari tí at byrja við stutt at greiða frá hesum máli.

Landstýrismaðurin var bundin av viljaløgtingsins sum hevur avgjørt, fyrst við uppskotið til samtyktar 2007, síðan í lógaruppskoti2010 og aftur staðfest í 2011, at ein Eysturoyartunnil skuldi bjóðast út tilprivatar at gera og reka. Peningur, seks milliónir, varð avsettur á fíggjarlógí 2013 til at fyrireika og gera avtalu um at fremja verkætlanina. Seksmilliónir vórðu eisini ætlaðar til verkætlanina 2014.

Samráðingarnar gingu betur enn væntaðog fáur hevði roknað við, at tað skuldi eydnast so skjótt at koma undir land,at fáa avtalu við eitt felag, sum vildi fíggja, fremja og reka størstuverkætlan, í Føroya søgu.  Privatafelagið sum átti hugskotið til undirsjóvartunnilin hevði jú stríðst í áravís,og mátti at enda geva skarvin yvir, tí at teir ikki fingu fígging.

Landstýrismaðurin hevði heimild at geraavtaluna, og ætlanin var sjálvsagt at brúka hesa heimild, tí bleiv tíðindaskrivbleiv sent út miðan apríl har fráboðað var, at ætlanin var at koma á mál áðrennjóansøku.

Tað vórubert smálutir eftir at fáa upp á pláss, tá 3 samgongutinglimir ryktu teppiðundan samgonguni. Løgmaður støðgaði ætlaðu undirskrivingini av sáttmála viðprivata felagið CIP og kravdi, at verkætlanin enn einaferð skuldi leggjast fyriLøgtingið. Við hesari avgerð, læt løgmaður seg í føraratroyggjuna.Landstýrismaðurin í IMR við fylgi mátti aftur til samráðingarborðið, ið sumkunnugt endaði við einari prosessavtalu og rokmikla ískoytis lógaruppskotinum.Tað bleiv sent samstarvsflokkunum til hoyringar og seinni lagt fyri Løgtingið.Fyrsta viðgerð av lógaruppskotinum og nevndarviðgerðin í Rættarnevndinistaðfestu, at neyvan varð meiriluti fyri uppskotinum frá landstýrinum. Tí tókløgmaður stig til at seta ???serfrøðingabólk??? við umboðum fyri IMR,løgmansskrivstovuna, Fíggjarmálaráðið og Vinnumálaráðið saman við LV at koma við einum tilmæli,hvussu málið kundi finna eina loysn. Teirra tilmæli er, at fremja verkætlaninasum alment partafelag, ella a/p projekt.

5. september bleiv eg uppringdur avløgmanni, at koma oman á skrivstovu hansara beinan vegin. Har fekk eg greitt atvita, at løgmaður onki hevði at finnast at viðvíkjandi mínari embætisførslu,men at dagliga órógvin av tunnilsmálinum skaðaði samgonguna, og at hann av hesiorsøk sá seg noyddan til at loysa meg úr starvi. Nakrar dagar seinni varð IMRupployst og uppgávurnar býttar út á hini landstýrisfólkini.

Á fundi á Glyvrum 9. september, tókleiðsla Sjálvstýrisfloksins avgerð um at siga upp samgongusamstarvið viðSambandsflokkin, Fólkaflokkin og Miðflokkin. Løgmaður bað um eina viku til 14dagar til at finna eina loysn á tunnilsmálinum.

Tveir mánaðir eru gingnir, og enn erongin loysn funnin. Samgongan stendur sum ryssa yvir deyðum fyli, tí talan erum at fremja tvær ovurstórar verkætlanir. Løgtingið hevur greitt sagt, at skalverkætlanin Eysturoyartunnil fremjast, verður tað sum ein privat íløga, haríleggjarin ber kostna og vága. Hin íløgan, Sandoyartunnilin, sum nú er dýrkaðúr 600 mió til 860 mió, skal gerast og fíggjast alment. Verða báðar hesarverkætlaninar framdar sum almennar íløgur, kemur landskassin at hefta fyrimeira enn tveimum mia.

Løgtingsformaðurin hevur sum skilstlongt tíðina hjá Rættarnevndini til at viðgerða øll uppskotini umundirsjóvartunlar einaferð afturat. Tilboðið frá CIP er galdandi til 31desember; tá teir endaliga eru úti úr myndini, er vandin stórur fyri at onkihendir.

Fiskivinnureformur. Landstýrismaðurin ifiskivinnumálum hevur talað fyri at finna eina breiða politiska semju um einfiskivinnureform. Ein bólkur umboðandi allar politisku flokkarnar saman viðumsitingini og fagkunnleikanum í Fiskimálastýrinum, arbeiddi við at finna framtil eina nýggja skipan, sum skuldi verða galdandi eftir 2018, tá verandi skipangongur út. Hetta arbeiði hevur ligið stilt leingi, og ongi fundarboð eru komintil umboðini úr andstøðuni. Sum skilst hevur verið sera trupult at funnið semjuí samgonguni, og seinastu fráboðaninar eru, at samgongan má fyrst finna síniegnu bein at standa á, áðrenn andstøðan verður boðsend. Hesin boðskapur kannneyvan skiljast á annan hátt, enn at trupult verður hjá andstøðuni at fáa ávirkan,ella sett síni fingramerki á framtíðar fiskivinnupolitikkin.

Hóast vit eru fáment, so prógvar søgan,at tá tjóðin stendur saman, megna vit at fáa góð úrslit. Tað er at fegnast um,at politiska skipanin hevur staðið saman um at stuðla landstýrismanninum attilluta Føroyum hægri makrel- og sildakvotu. Í ár hava vit prógvað, at viteisini megna at fiska kvotuna í egnum sjógvi. Hóast havnastongsul og hóttanirfrá Noreg og EU um meira víðfevnd tiltøk, hava vit megnað at staðið mótitrýstinum. ICES serfrøðin hevur fráboðað, at teir endurskoða sítt  tilmæli um mest loyvda veiði av makreli, ogtíðliga komandi ár verður teirra tilmæli møguliga hækkað. Okkarasamráðingarfólk meta, at glottar eru at hóma fyri framman í makrelsamráðingunum.

Orðatakiðsigur, at neyð lærir nakna kvinnu at spinna. Stongsulin av norskum havnum fyrilanding av makreli frá føroyskum skipum hevur gjørt, at vit seinasta ári havaútbygt frystiorkuna á landi munandi. Nú eru møguleikar fyri at goyma stórarnøgdir av rávøru, sum kundu verði góðskaðar á teimum fiskavirkjum kring landið,sum mangla rávøru. Skal hesum virkjum og arbeiðsplássum verða lív laga, máokkurt alternativ finnast, tí vanliga botnfiskaveiðan er munandi minkað, ogonki røkist fyri, at nøgdirnar av ráðvøru fara at økjast í bræði.

Talið av skipum og fiskimonnum íheimaflotanum er minkað munandi, og bólkur 4 og 5 er nærum dottin niðurfyri.Tað verður ein stór avbjóðing hjá skipunum at fáa lønandi rakstur,partrolararnir hava havt hall fleiri fylgjandi ár og flestu línuskipini, sumhava ein meðalaldur omanfyri 40 ár hava somuleiðis órentablan rakstur.

Miðsavnan ella miðspjaðing er einviðkomandi spurningur, sum eigur at takast í álvara. Skulu vit sum samfelagásanna, at tað ikki ber til at lívbjarga sær á útoyggj vetrarhálvuna ? Viðverandi gongd er trupult at ímynda sær, hvussu lív skal verða lagað, hjá fleiriav okkara útoyggjum, tí meðalaldurin er høgur og børn og ungdómur manglar.??toyggjafelagið hevur støðugt roynt at at vísa á avbjóðingarnar, seinast áútoyggjastevnuni úti í Fugloy. Lítla land okkara verður fátækari, tá teyseinastu búfólkini flyta og sløkkja ljósið. Her liggur ein avbjóðing hjápolitisku skipanini. Fyrsta treytin fyri trivna er, at atkomuviðurskifti ogferðasambandið eru í lagi, harnæst skal eisini verða lívsgrundarlag hjábúfólkunum. Skúvoy er sloppið frá oljutunnunum og arbeitt varð við eini loysn íMykinesi, sum IMR hevur stuðlað og skuldi hendan verið komin undir land í ár.Síðan stóð Fugloy fyri tørni, og harnæst Svínoy. Sjálvsagt eigur tað almenna atstuðla íløgu í umhvørvisvinarliga grøna orku, til upphiting av sethúsum hjáfastbúgvandi á útoyggj.

Er vilji, er eisini vón. Klára vit atvenda gongdini í einum lítlum útoyggjasamfelag, kemur tað at skapa ringvirknaog optimismu. Ein gongd leið var at at gjørt t.d. Skúvoy til royndaroyggj íeini verkætlan, har nøkur ávís arbeiðskapandi tiltøk vóru sett í verk. Tánýggja ferjan er komin, skuldi ferðafólkastreymurin øktst munandi og givið eittgott íkast. Hækkaða játtanin til at menna ferðavinnuna, er ein roynd fráalmennari síðu at fáa fleiri ferðafólk hendavegin og harvið bøta um inntøkumøguleikarnar,innan hesa vinnugrein. Her er ynskiligt, at ferðafólk í størri mun enn nú komaút kring alt landið, at tey støðga á og gagnnýta ymisku tilboðini ílokaløkjunum og harvið leggja nakað av peningi eftir seg.

Vinnumøguleikar: Vit skulu sjálvsagtlíta frameftir og tillaga okkara samfelag til tær stóru broytingarnar, sumaltíð møta okkum við skiftandi inntøkumøguleikum.

Vit hava dugað at tillaga okkum broyttufortreytunum. Alsamt størri tal av føroyingum leita sær uttanlands í vinnu.Eftirspurningurin av handverkarum í grannalondunum er nærum óavmarkaður, ogbrúk er eisini fyri fiskimonnum og fólki í frálandavinnuni.

Tvær leitiboringar verða framdar íføroyskum øki í 2014. At oljufeløg framhaldandi vilja ofra milliardaupphæddir íeinum ???High risk??? øki sigur greitt, at tey trúgva uppá, at tað ber til at finnaolju í rakstrarverdum nøgdum, í føroyskum sjógvi. Tí er alneyðugt, at vit ímest møguligan mun brynja okkum til at møta eini føroyskari oljuvinnu, ognógvir føroyingar hava drúgvar royndir bæði on shore og off shore. Við teimumtreytum, ið fólkið arbeiðir undir, innan oljuvinnuna, er eingin trupuleiki atbúgva í Føroyum og virka hvar í heimi tað skal vera.

Skulu vit varðveita unga fólkið ílandinum, er ein avbjóðing fyri føroyska samfelagið, at tey ungu velja sær einaútbúgving og lívstarv, sum ger at tey antin hava møguleika at fáa starv í landinum, ella at teyvirka heimanífrá og pendla. Bestu møguleikarnir fyri útbúgvingum tilslík størv, eru innan handverks- og sjóvinnuútbúgvingarnar. Tí eiga hesarútbúgvingar at uppraðfestast samsvarandi tørvinum. Eg fari framhaldandi atvirka fyri, at næmingum í 10 flokki skal standa í boði, at fáa Bláu Bók og fyrstatrygdarskeiði ókeypis. Verður hesin møguleiki til veruleika, fara helst fleiriung at taka av tilboðnum, og vit kunnu fáa størri tilgongd til maritimuútbúgvingarnar.

Tað er avmarkað, hvussu nógv fólk kunnufáa arbeiði, innan ávísar vinnugreinar. Seinasta dømi hoyrdu vit fráformanninum í lærarafelagnum sum segði, at bert helvtin av teimum nýklæktulærarunum, sum komu út úr skúlanum seinasta ár, høvdu fingið starv. Tá ungdómarskulu taka støðu til, hvønn lestur ella útbúgving, tey skulu fara undir, eigurteimum at verða veitt holl vegleiðing um, hvørjir framtíðarmøguleikar liggja íteimum ymisku útbúgvingunum. Eisini eiga tey ungu at fáa vitan um, hvønnmøguleika tey kunnu rokna við at hava, fyri at fáa starv í Føroyum eftir loknaútbúgving.

Neyðugt verður framyvir at veita stuðultil fjarlestur, tí tað gerst altsamt meira vanligt við teimumsamskiftismøguleikum, sum eru í dag. Tað kann eisini vera við til at haldafólki í Føroyum. Tí er gleðiligt, at landsstýrismaðurin í mentamálum hevursagt, at stuðul til fjarlestur skal verða veruleiki í august 2014.

Innan eldarøkið ynski eg serliga atnema við politiska málsetningin, at eldri skulu kunna búgva heima sum longst.Her eigur eitthvørt munagott at verða gjørt, fyri at heima-tænastan kann virkasoleiðis, at skipanin verður lagað til tann einstaka. Frá at vera ein stuðul,sum veruliga hjálpti teimum eldru, at tey undir virðiligum umstøðum kundu verðaheima, er heimahjálpin í dag ein hjálp, sum bara røkkur tí allarneyðugasta. Taðer ikki nógv mikið til, at tey eldru kunnu verða verandi heima. Hetta ger, attrýstið á sambýli, røktarheim v.m er óneyðuga høgt.

Landsstýrismaðurin í heilsumálum legðium dagarnar fram álit um nýskipan av heilsuøkinum, og aðalorðaskifti varfríggjadagin í Løgtinginum. Endamálið við nýskipanini er at styrkja umsjúkufyribyrging og soleiðis minka um tørvin á sjúkrahúsviðgerð. Tænastan skalvera nærri borgaranum, og ætlanin er at skipa landið í 5 til 7 sterkar eindirvið hvør sínum heilsudepli. Almanna- og heilsumál eru lønarkrevjandi og dýrmálsøki at umsita. Tí má verða øllum greitt, at neyðugt verður at játtaneyðugan pening, um vit skulu náa málsetninginum í álitinum. Hetta er eittalneyðugt arbeiði, sum Sjálvstýrisflokkurin fer at gera sítt til at ávirka.

Vit eiga bæði sum land, tjóð ogpolitiskur flokkur at seta okkum høg mál, sum vit stremba fram ímóti at náa.Uttan visiónir doyr fólkið. Við javnaðarflokkinum á odda bleiv ein 2015 visiónsett á breddan, og alt embætisveldið sett nærum í undantaksstøðu at orðasetningin, hvør á sínum øki. Nú 2014 stendur fyri durum má ásannast, at lítiðella onkið hevur verið at hoyrt um hesar visiónir og status, hvørjirmálsetningar eru náddir og hvat liggur á láni.

Sjálvstýrisflokkurin og framtíðin: 7politiskir flokkar eru umboðaðir í Løgtinginum og ein tingmaður stendur íløtuni uttanflokka. Spurningurin er, um tað er neyðugt við so nógvum flokkum áLøgtingi, um ikki, eigur so at verða pláss fyri Sjálvstýrisflokkinum? Mítt svartil henda spurning er, at í meir enn eina øld hevur Sjálvstýrisflokkurin myndaðpolitiska landslagið og flestu árini eisini sitið í samgongu. Ongantíð meir ennnú er brúk fyri flokkinum á miðjuni, tíðin er farin frá øsingini, um vinstrahøgra ella loysing, samband. Einasta gongda leiðin fram, er samstarv tvørtur ummiðjuna. Hóvliga kós Sjálvstýrisfloksins stig fyri stig er tann ber longst framá sjálvstýrisleið. Í skjótt hálvrunnað samgonguskeiðnum, meðan eg havi umboðaðSjálvstýrisflokkin í landstýrinum, hava Jógvan Skorheim og Kristianna WintherPoulsen røkt tingsessin. Seinasta veljarakanningin gav øllum samgonguflokkunumafturgongd, uttan Sjálvstýrisflokkinum. Vónandi er henda kanning ein ábendingum, at rákið er við at venda og vit vinna næsta løgtingsumboðið aftur.

Sjálvstýrisflokkurin hevur verið eintann mest sjónligi politiski flokkurin hetta seinasta árið. Nærum dagliga hevurmálið um handfaringina av tunnilsmálinum, Landstýrismálanevnd og setan avkanningarstjóra, verið frammi í fjølmiðlunum. Ynskiligt var sjálvsagt, attingini lagaðu seg ørðvísi, men so skuldi ikki verða. Tað er sjálvsagt truplariat fáa ávirkan á førda politikkin, tá ein situr í andstøðu. Hinvegin gevur einkonstruktivur andstøðupolitikkur møguleikar fyri at fáa mál á dagskrá, sumannars ikki bera til, tá tú er partur av samgongu. Har hava tey ymiskulandstýrisfólkini ábyrgdina av sínum málsøkjum og siðvenjan er, at avmarkaðirmøguleikar eru alment at fara ???inn um mark??? hjá hvørjum ørðum.

Sum flokkur er neyðugt, at markera segkring alt landið. Unga Sjálvstýri, Norðoya, Eysturoyar og StreymoyarSjálvstýrisfelag, tit hava møguleika við regluligum millumbili at setaljóskastaran á tað, sum hendir í nærumhvørvinum ella í miðlunum at gera tykkarastøðu greiða um landspolitisk mál. Valevni til komandi løgtingsval kunnusomuleiðis regluliga markera síni sjónarmið í miðlunum og vísa á, hvat teystanda fyri, hvørji mál, tey ynskja loyst og hvussu tað kann gerast. Tað ermillum valini, at møguleikin er at gera vart við seg. Tí er alneyðugt, núFøroyar eru eitt valdømi, at tey sum ætla at bjóða seg fram sum valevni, gerasína ávirkan galdandi í miðlunum. Tá valstríðið er byrjað, druknar alt írúgvismiklum tilfari, lyftum og proklamering, tá er ringt at verða hoyrdur úrmongdini.

Standa vit saman, rógva í takt og lyftaí felag, tá er framtíð floksins bjørt og vit megna at møta teimum ovurstóruuppgávum og avbjóðingum, sum liggja fyri framman. Vit sum nú eru uppi á døgum,byggja á herðarnar á teimum, sum undan okkum gingu og slóðaðu fyri, drivnirfram á leið av felags sjálvstýrishugsjónini. Um fólkið sær, at orð og gerðirfylgjast og vit sum valdir eru í fremstu røð ganga sum góðar fyrimyndir, sumvið nøgdsemi og trúfesti standa saman og fylgja tryggu stigvísu kósini mótisjálvstýri og sjálvbjargni, tá fer stríðið at hepnast og virðingin ogundirtøkan fyri Sjálvstýrisflokkinum at økjast.

Góðan landsfund